معرفی انواع زعفران

زعفران را می‌توان به انواع مختلف و به دو صورت فیزیکی و محتوایی دسته‌بندی کرد. در دسته‌بندی فیزیکی، زعفران بر اساس فرم و شکل دسته بندی می‌شود اما نوع محتوایی، معطوف به کیفیت زعفران است. در کشورهای مختلف معیار دسته‌بندی زعفران متفاوت است. در اسپانیا زعفران را با معیار منطقه کشت و در رده دوم با توجه به طول و یا ضخامت کلاله و خامه درجه‌بندی می‌کنند. در هندوستان زعفران را بر اساس خالص بودن و کیفیت کلاله و یا همراه بودن کلاله و خامه و در انگلستان براساس خصوصیاتی همچون رنگ، عطر و طعم دسته بندی می‌کنند.

در عین حال استاندارد ISO۳۶۳۲ معتبرترین طبقه بندی که مورد قبول همه کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده زعفران قرار گرفته است را معرفی کرده که در ادامه به آن پرداخته می‌شود:
هر رشته زعفران از دو بخش تشکیل شده که در تشخیص انواع زعفران بسیار مهم است؛
بخش اول کلاله (قسمت قرمز رنگ زعفران)
بخش دوم خامه ( قسمت سفید - زرد رنگ زعفران)

زعفران دسته یا دخترپیچ (Bunch Saffron)

دخترپیچ : دسته‌بندی رشته زعفران معمولا توسط بانوان انجام می‌شود، به زعفران دسته، زعفران دخترپیچ یا دسته دخترپیچ نیز می‌گویند

زعفران دسته (دخترپیچ) رشته‌ای کامل است که قسمت قرمز و زرد رنگ زعفران را با هم دارد. به صورتی که بخش زرد حدود ۳۰ و بخش قرمز حدود ۷۰ درصد آن را تشکیل می‌دهد. در این نوع دسته‌بندی، زعفران دست نخورده است و کلاله‌های سه شاخه زعفران از بخش سفیدی زعفران (یا همان خامه زعفران) جدا نشده‌اند. چینش این مدل به صورت یک سویه و دو سویه انجام می‌گیرد. در چینش یک سویه خامه‌ها بر روی هم و کلاله‌ها نیز بر روی هم قرار می‌گیرند اما در چینش دوسویه کلاله‌ها در دو سمت و خامه‌ها در میان قرار می‌گیرند. در چینش دو سویه چون بخش زرد رنگ در میانه قرار می‌گیرد، کلاله بیشتر در معرض دید می باشد

زعفران دسته در درجه‌بندی سازمان ملی استاندارد و نیز استاندارد ۱-۲۵۹، زعفران رشته‌ای درجه ۴ نام دارد.

قدرت رنگ دهی زعفران دسته بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ واحد است.

زعفران پوشال (Pushal Saffron)

در زعفران پوشال، خامه زعفران (بخش سفید رنگ) از زیر گل جدا می‌شود، به صورتی که کلاله‌ها دارای ١-٣ میلی‌متر خامه خواهند بود. در انتهای کلاله‌های سه شاخه زعفران، مقداری زردی یا سفیدی به چشم می‌خوردکه شکل پوشال مانندی به آن می‌دهد؛ به همین علت زعفران پوشال نام گرفته است. زعفران پوشال به دو نوع پوشال قلمدار و پوشال معمولی تقسیم می‌شود. این مدل زعفران براساس درشتی و فرخوردگی کلاله و میزان خامه متصل به آن از ۱ تا ۳ درجه‌بندی می‌شود. به زعفران پوشالی که دارای کلاله‌های ضخیم و صاف، بدون فرخوردگی و دارای خامه (ریشه) کمتری باشد پوشال قلمدار و به زعفران پوشالی که دارای کلاله معمولی و فرخورده با خامه بیشتری است پوشال معمولی می‌گویند.

به دلیل اینکه در این نوع زعفران کلاله بیشتر می باشد قدرت رنگ دهی بیشتری نسبت به زعفران دسته دارد .

قدرت رنگ دهی زعفران پوشال ۱۷۰ تا ۲۵0 می باشد .

-به دلیل اتصال کلاله به خامه و کاهش احتمال تقلبی بودن، این نوع زعفران اعتماد بیشتری از خریداران جلب کرده است.

زعفران رشته‌ای درجه ۱، درجه ۲ و درجه ۳ در خانواده زعفران پوشال قرار می‌گیرد.

زعفران سرگل (Sargol saffron)

پرمصرف‌ترین و متداول‌ترین نوع زعفران جهت استفاده مردم می‌باشد و مصرف‌کنندگان با این نوع زعفران آشنایی بیشتری دارند. زعفران سرگل درجه‌بندی متفاوتی همچون ممتاز، سر قلم و سرریشه دارد ؛ در خارج از کشور به آن AII- Red به معنای کاملا قرمز می‌گویند. در زعفران سرگل که یک زعفران خالص است بخش خامه یا همان سفیدی زعفران کلا حذف شده و فقط بخش قرمز رنگ آن برجای می‌ماند؛ به همین علت به آن تمام قرمز می‌گویند. درجه بندی و قیمت زعفران سرگل، بسته به میزان ضخامت کلاله ها، ریز یا درشت بودن و وجود یا عدم وجود کلاله‌های شکسته متفاوت است. 

 تشخیص مرغوبیت سرگل کار دشواری است. کیفیت زعفران با دو شاخصه “طول کلاله” و “وجود یا عدم وجود تکه‌های سفید ریشه که با بار مخلوط شده و رنگ قرمز به خود گرفته اند” عیار سنجی شده و از ۱ تا ۳ درجه‌بندی می‌شوند.

زعفران سرگل، در این نوع، بخش خامه (ریشه) وجود ندارد و کلاله‌های کاملا قرمز رنگ به‌صورت جدا از هم می باشند، زعفران خالص را تشکیل می‌دهند.

عناوین سرقلم، سرریشه و ممتاز را علاوه بر سرگل، برای این نوع زعفران بکار می‌برند.

شباهت سرگل و پوشال

در برخی موارد از زعفران پوشال به نام سرگل نیز یاد می‌شود که

در این صورت به دو نوع سرگل نگین و سرگل ممتاز تقسیم می‌شود.

سرگل نگین در واقع همان تعریف بالا از زعفران سرگل بوده و

سرگل ممتاز در واقع بخشی از خامه زرد رنگ را نیز به همراه دارد.

نتیجه : 

-قدرت رنگ دهی زعفران سرگل بیشتر از بقیه می باشد و در حدود ۲۱۰ تا ۲۶۰ واحد است.

-مصرف زعفران سرگل به نسبت انواع دیگر بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد.

زعفران نگین (Negin saffron)

این مدل زعفران رنگ‌دهی وظاهری فوق العاده داشته و بسیار معطر است. در این نوع زعفران سه رشته کلاله به هم متصل بوده و صاف و بدون شکستگی‌اند (برعکس زعفران سرگل که کلاله‌ها دارای شکستگی است). همین امر باعث شده که این نوع زعفران ظاهر بهتر و قیمت بالاتری نسبت به زعفران سرگل داشته باشد اما افراد ترجیح می‌دهند زعفران سرگل خریداری کنند که رنگ‌دهی و عطر یکسانی با زعفران نگین دارد از طرفی دارای قیمت کمتری می‌باشد. مشتریان خارجی بیشتر تمایل به خرید زعفران نگین دارند. زعفران نگین خود به دو نوع سوپر نگین و شبه نگین تقسیم می‌شود. 

-زعفران نگین پوشال نوع خاصی از زعفران پوشال می باشد.

-در زعفران نگین پوشال رشته‌های سه‌شاخه‌ای کلاله قرمز رنگ و ضخیم و بدون قسمت خامه (زردرنگ) از میان رشته‌های موجود جدا شده و زعفرانی حجیم تهیه می‌شود.

– فاخرترین و گران‌بهاترین نوع زعفران زعفران پوشال نگین است.

– بالاترین قدرت رنگ‌دهی (بین ۲۳۰ تا ۲۷۰ واحد) را دارد .

-در سال‌های مختلف معمولا روند رو کاهشی داشته است.

زیرا تولید و فروش زعفران پوشال نگین، به دلیل پروسه زمانبر و پرهزینه و فعالیت بیشتری که برای فرآوری لازم دارد،

در برخی موارد این نوع زعفران را به نام سوپر نگین نیز می‌نامند.

زعفران کنج یا سفید (white )

کنج زعفران جزء دسته‌بندی انواع زعفران قرار نمی‌گیرد. پس از این که سرگل را از دسته جدا می‌کنند قسمت ریشه یا سفیدی که در ایران به آن کنج یا زعفران سفید گفته می‌شود، باقی می‌ماند؛ این قسمت در اروپا به white(سفید) یا style (خامه) معروف است. باور عموم مردم بر این است که قسمت ریشه زعفران دارای عطر بیشتری است اما بررسی‌های علمی و آنالیزهای انجام شده نشان می‌دهد، بخش قرمز رنگ زعفران دارای مواد ارزشمندتری است. یکی از این مواد کروسین می‌باشد که داخل گیاه زعفران از بخش کلاله قرمز رنگ به بخش ریشه سفید رنگ حرکت می‌کنند و چون بخش خامه زعفران رطوبت بیشتری دارد، باعث می‌شود که عطر بیشتری از ریشه ی زعفران به مشام برسد. ریشه زعفران فاقد کروسین (مسئول رنگدهی زعفران) است اما خواص زعفران قرمز را دارد.
 

تفاوت انواع زعفران:

با توجه به توضیحات بالا درباره انواع مختلف زعفران، در جدول زیر به صورت مقایسه ای شمایی کلی از انواع زعفران ارائه شده است:

- زعفران دسته یا دخترپیچ

بخش سفید انتهای رشته بسیار زیاد است.
اتصال ۳کلاله به یکدیگر دارد.

رنگ‌دهی و عطردهی کم (در سازمان ملی استاندارد ایران به عنوان زعفران درجه ۴ شناخته شده است)
تولید به این شکل کمتر شده است اما اصلی‌ترین و پایه ترین نوع زعفران است.
 

- زعفران پوشال

بخش سفید انتهای رشته کم است.
اتصال ۳کلاله به یکدیگر دارد.
کیفیت کمتر از زعفران سرگل است (به علت سفیدی انتهای رشته) و رنگ‌دهی نسبت به مدل دسته بیشتر است.
اکثرا زعفران خریداری شده از کشاورز به این شکل می باشد. این مدل بخاطر ترکیب مقداری از خامه با کلاله، باعث جلب اعتماد بیشتر مشتریان می‌شود.

- زعفران سرگل

بخش سفید انتهای رشته ندارد.
اتصال ۳کلاله به یکدیگر ندارد.
کیفیت آن به علت شکستگی کلاله‌ها از زعفران نگین کمی پایین‌تر است.
زعفران سرگل رایج‌ترین نمونه زعفران است و اغلب مشتریان این نمونه از زعفران را بیشتر می‌شناسند، همچنین جزو مرغوب‌ترین انواع زعفران به شمار می‌آید.

- زعفران نگین

بخش سفید انتهای رشته ندارد.
اتصال ۳کلاله به یکدیگر دارد.
دارای بیشترین کیفیت است چون بخش سفید ندارد و کلاله‌ها صاف و بدون شکستگی‌اند.
دارای رنگ‌دهی فوق العاده، ظاهری چشم‌نواز و عطر بالایی است. این نوع زعفران بیشتر مورد پسند مشتریان خارجی است.

- زعفران سفید یا ریشه

دارای کیفیت پایین است.

به علت مرطوب بودن ریشه زعفران عموم مردم احساس می‌کنند که عطر بیشتری نسبت به کلاله دارد.